O klasach, typach i innych podziałach, czyli krótkie wprowadzenie do nomenklatury wojskowej

Typ (ang. class) to określenie na serię niemal identycznych jednostek; zazwyczaj nazwa danego typu pochodzi od pierwszej jednostki danej serii. Stąd mamy Gwiezdny Niszczyciel typu Imperial czy myśliwiec typu X. Typem będzie również TIE/ln, czy YT-1300. Niekiedy w ramach jednej linii produkcyjnej następuje jakaś wyraźna zmiana, sprawiająca, że możemy wyróżnić osobny podtyp - jak chociażby w dobrze znanym przypadku Gwiezdnego Niszczyciela typu Imperial-II.

Klasa (ang. type) jest pojęciem dużo bardziej pojemnym i obejmuje całą rodzinę typów - typowe klasy to krążownik, fregata, korweta i tym podobne. Klasy mogą się dzielić na mniejsze klasy, czasem zwane podklasami. Stąd wśród myśliwców znajdziemy myśliwce eskortowe, szturmowe czy przechwytujące.

Warto jeszcze poruszyć kwestię Gwiezdnych Niszczycieli. Nie jest to nazwa klasy, ale nazwa własna, wywodząca się z czasów Starej Republiki. Gwiezdnym Niszczycielem nazywano wówczas jednostkę zdolną - z początku jedynie potencjalnie - o własnych siłach opanować cały standardowy układ gwiezdny, głównie dzięki potężnej sile ognia. Później nazwa stała się tak nośna marketingowo, że objęła też kilka nie spełniających już tego założenia okrętów... W tradycyjnej nomenklaturze regularne Gwiezdne Niszczyciele klasyfikowane są jako krążowniki, Gwiezdne Superniszczyciele zaś - jako pancerniki. Nowa Republika postanowiła wykorzystać tę nomenklaturę i nadać swojemu pierwszemu superpancernikowi miano Gwiezdnego Obrońcy, odcinając się tym od "tradycji imperialnej".

Poniżej prezentujemy zarys podziału na klasy wśród głównych kategorii jednostek kosmicznych - oczywiście może on być uszczegółowiony, no i - jak w prawdziwym życiu - niektóre jednostki zwykły wymykać się nawet najbardziej wytrwałym i skrupulatnym "klasyfikatorom" (albo wręcz szczególnie im).

Statek

Statek to każda jednostka cywilna, z reguły słabo lub wcale nie uzbrojona.

• Prom - przeznaczony do szybkiego przewożenia niewielkiej ilości ładunku bądź pasażerów, do służenia jako jednostka dyspozycyjna wyższych oficerów, może być także użyteczny w walce. W porównaniu z innymi statkami - silnie uzbrojony i generalnie bardziej skuteczny w ewentualnych starciach. Lambda oraz jej pochodne jest właśnie typowym promem.
• transportowiec / lekki frachtowiec - przystosowany głównie do przenoszenia ładunku w ilościach 50-200 ton, niewielki i zazwyczaj o bardzo słabych osiągach. Klasa bardzo popularna wśród przemytników, piratów i im podobnych, stąd zazwyczaj jednostki te są bardzo mocno zmodyfikowane - głównym celem jest tu osiągnięcie jak największej prędkości. Przykłady to oczywiście YT-1300 oraz Ghtroc, a z mniej znanych - chociażby kalamariański DeepWater.
• frachtowiec - każdy statek przeznaczony do przewozu dużej ilości ładunku - od setek do tysięcy, a nawet dziesiątek czy setek tysięcy ton. Z reguły ogromny, nieuzbrojony, powolny, mało odporny... Może to być Action IV, superkontenerowiec KDY albo tankowiec.
• statek zwiadowczy - mała jednostka przeznaczona do badania i nanoszenia na mapy niepoznanych jeszcze systemów i planet. Od jednej do kilkunastu osób załogi, niezbyt szybki i dość słabo uzbrojony, wyposażony za to w bardzo dobre systemy wykrywania i zapewniający warunki bytowe pozwalające załodze spędzić na pokładzie nawet do roku. Do takich jednostek należy Lone Scout SFS.
• statek pasażerski (liniowiec, prom pasażerski) - duża cywilna jednostka do przewozu pasażerów, na przykład Kleeque czy C-3. Nie należy mylić słowa "liniowiec" z "okrętem liniowym", czyli krążownikiem lub pancernikiem.

Myśliwiec

Myśliwiec to mała, jedno- lub dwuosobowa jednostka przeznaczona specjalnie do walki w przestrzeni. Jego głównymi atutami są duża zwrotność, mały rozmiar, oraz znacząca w stosunku do rozmiarów siła uzbrojenia. Gdyby obliczyć stosunek masy do siły niszczącej, to myśliwce znajdują się w ścisłej czołówce.

• Myśliwiec szturmowy, bombowiec - myśliwiec przeznaczony specjalnie do ataków na większe cele - okręty, instalacje orbitalne czy obiekty na powierzchni planet. Jak na jednostkę tej klasy bardzo dobrze opancerzony, uzbrojony w wyrzutnie rakiet, torped, bomb lub innych pocisków, w porównaniu z innymi myśliwcami bardzo mało zwrotny. Y-wing, B-wing oraz TIE/sa (TIE Bomber) to najpopularniejsze z maszyn szturmowo-bombowych.
• Myśliwiec przechwytujący - przeznaczony do niszczenia bombowców z dala od ich celów, a także do szybkich i niespodziewanych ataków na zgrupowania wroga. Bardzo szybki, zwrotny, najczęściej lekko uzbrojony i z minimalnym pancerzem. W ten sposób skonstruowano m.in. A-winga.
• Myśliwiec eskortowy - przeznaczony do bezpośredniej ochrony większych jednostek lub konwojów, jego pierwszoplanową cechą jest zwrotność.
• Myśliwiec przewagi powietrznej - uniwersalny, przeznaczony do zwalczania innych myśliwców i zapewnienia własnej stronie panowania w przestrzeni. X-wing.

Transportowiec bojowy

Trudna do uchwycenia kategoria obejmująca trudne do sklasyfikowania jednostki. Typowy jej przedstawiciel to mały statek kosmiczny o długości zazwyczaj 20 do 50 metrów, nie klasyfikujący się jako okręt, jednak przeznaczony do zadań bojowo-rozpoznawczych.

• Transportowiec (prom) szturmowy - Niewielki i dość mało zwrotny, jednak z reguły bardzo silnie uzbrojony i opancerzony. Przeznaczony do ataków na okręty i instalacje orbitalne oraz do zwalczania innych transportowców - cywilnych lub bojowych. Często posiada na pokładzie oddział abordażowy. Sztandarowe przykłady to prom szturmowy typu Gamma oraz transportowiec szturmowców typu Delta.
• Kanonierka, FAV (szybka jednostka szturmowa) - Również jednostka bojowa, z reguły dość zwrotna, silnie uzbrojona i nie przenosząca dodatkowego oddziału wojska. Może służyć jako patrolowiec, rajder przeciwko lżejszym jednostkom ze zgrupowania bojowego wroga, niszczyciel promów, a także - w niektórych przypadkach - jako jednostka do zwalczania myśliwców. Dobre przykłady to kanonierka typu Skipray, prom eskortowy typu Delta oraz Conqueror.
• Transportowiec patrolowy (patrolowiec) - podobnie jak jego większy kuzyn, ma za zadanie patrolować systemy planetarne, ścigac przemytników oraz walczyć z piratami. Zazwyczaj jest szybki i dość dobrze uzbrojony - często w działa jonowe. Do takich jednostek należy patrolowiec typu Firespray, a nierzadko zalicza się tu również kanonierkę Skipray.

Okręt

Okręt kosmiczny to duża, uzbrojona jednostka o przeznaczeniu bojowym, z reguły należąca do marynarki wojennej (choć nie tylko - są chociażby okręty pirackie, czy też służące we flotach korporacji). W porównaniu z jednostkami cywilnymi tych samych rozmiarów, okręt posiada z reguły wyjątkowo liczną załogę: oprócz standardowego personelu składa się na nią dodatkowa grupa operatorów uzbrojenia, personel dowódczy, oddziały wojskowe i abordażowe, załogi i obsługa przenoszonych myśliwców itp. Warto zaznaczyć ku przestrodze, że jedną z grubszych pomyłek, dość często wywołującą zrozumiałe oburzenie zainteresowanych, jest nazwanie okrętu statkiem (choć okręt w pewnym sensie faktycznie jest statkiem kosmicznym).

Klasyfikacja okrętów jest często dosyć umowna, a poszczególne kategorie zmieniały się na przestrzeni wieków. Na przestrzeni wieków stworzono kilka "oficjalnych" podziałów: swój miało Biuro Obsługi Statków i Spedytorów, Lantillańskie Bractwo Kosmiczne, stocznie Kuat Drive Yards... Na dodatek producenci statków kosmicznych często nazywają je niezgodnie z ogólnymi założeniami, aby nazwa wywierała większe wrażenie.

Podstawowe klasy to jednak zazwyczaj:

• Patrolowiec - zazwyczaj ma od kilkudziesięciu do 100 metrów długości, przeznaczony jest do działań wewnątrz jednego systemu gwiezdnego i do operacji przeciw piratom/przemytnikom. Przynależność patrolowców do okrętów nie jest ścisła - większe z nich z pewnością zasługują na to miano, ale istnieją też i patrolowce należące raczej do kategorii transportowców lub kanonierek. Sztandarowym ciężkim patrolowcem jest IPV-1 Sienara.
• Korweta - długość od około 100 do 200 metrów, jednostka o ograniczonej autonomii działania, z reguły dostosowana do lądowania na powierzchni planety. W porównaniu z większymi okrętami - mała, ale bardzo szybka i uniwersalna. Nie można nie wspomnieć, że najpopularniejszą korwetą jest koreliańska CR90.
• Fregata - z reguły krótsza niż pół kilometra, mogąca przenosić do dwóch dywizjonów myśliwców. Fregata kosmiczna przeznaczona jest do eskortowania konwojów i wspierania jednostek liniowych, czasem bywa wyznaczana do samodzielnych zadań. Typową fregatą jest Nebulon-B.
• Niszczyciel - klasa praktycznie nieistniejąca ze względu na szerokie rozpowszechnienie myśliwców, ponadto może być mylona z Niszczycielami Gwiezdnymi. Oficjalnie zaliczyć tu można niszczyciel typu Recusant, a pod względem wykonywanych zadań pasowałby także krążownik typu Carrack.
• Krążownik - najbardziej pojemna klasa, grupująca jednostki od krążownika uderzeniowego aż po ISD. W zależności od parametrów dzieli się krążowniki na lekkie, zwykłe (średnie) i ciężkie, ale niemal bez wyjątków są to okręty zdecydowanie autonomiczne, przystosowane do samodzielnego wykonywania wielu zadań i przenoszące ogromną ilość uzbrojenia różnych typów. Krążowniki mogą działać samodzielnie, w otoczeniu niewielkiej grupy bojowej, lub też w linii składającej się z od dwóch do kilkunastu jednostek tej klasy plus ich eskorta. Poza wymienionymi powyżej typami, do najbardziej znanych krążowników należy też kalamariański MC80 i jego następcy.
• Pancernik (drednot) - według tradycyjnej nomenklatury najsilniejsza jednostka bojowa, powolna i mało zwrotna, lecz o miażdżącej sile ognia i praktycznie nieprzebijalnym pancerzu. Okręty tej klasy budowano za czasów Starej Republiki i wtedy rzeczywiście były najsilniejsze. Później jednak, wraz z szybkim skokiem jaki dokonał się w dziedzinie budownictwa okrętowego, pancerniki okazały się przestarzałe i słabsze od większości współczesnych krążowników. W późniejszym okresie pojawiła się nowa linia pancerników, za której prekursorów uważa się imperialne SSD oraz Eclipse, a za kontynuatorów - całą serię superpancerników budowanych w okresie konfliktu z Yuuzhan Vongami. Pancerniki starego typu to chociażby drednot Invincible czy ten produkcji Rendili - w zmodernizowanej wersji występujący jako krążownik.
• Lotniskowiec - okręt przeznaczony specjalnie do przenoszenia myśliwców. Sam zazwyczaj nie posiada znaczącego uzbrojenia, może jednak dokonywać potężnej projekcji siły za pomocą przenoszonych jednostek. Typowym przedstawicielem tej klasy jest imperialny lotniskowiec eskortowy typu Ton-Falk.

Klasyfikacja według funkcji w linii bojowej

Inny podział jednostek bojowych wyłonił się ze względu na fakt stosowania w pewnych okresach historycznych szyku liniowego jako standardowej formacji bojowej. W zalezności od funkcji pełnionej w linii bojowej, okręt może byc klasyfikowany jako:

• Okręt liniowy - ciężki okręt stanowiący trzon linii. Z reguły krążownik lub pancernik.
• Okręt wsparcia / eskortowy - okręt asystujący jednostkom liniowym, zwalczający wrogie myśliwce i mniejsze okręty. Z reguły fregata, może być to też lekki krążownik lub korweta.
• Patrolowiec / zwiad - szybkie, lekkie okręty i uzbrojone transportowce mające za zadanie atakować wroga z dala od macierzystego ugrupowania. Z reguły funkcję te pełnią lekkie korwety, kanonierki itp.

Klasyfikacja według Anaxeńskiej Akademii Wojny

W czasach wojen klonów, Imperium Galaktycznego oraz Nowej Republiki formalnie przyjętą przez uczelnie wojskowe klasyfikacją stała się ta stworzona na potrzeby Republiki Galaktycznej przez restytuowaną w ostatnich latach jej istnienia Akademię Wojny na Anaxes. Zgodnie z nią okręty podzielono przede wszystkim na podstawie ich długości, co mogło prowadzić do pewnych dziwnych zjawisk, ale zostało ostatecznie zatwierdzone jako rozsądny kompromis, z zastrzeżeniem, że poszczególne typy okrętów mogą być przeniesione o jedną klasę w górę lub w dół w zależności od ich przeznaczenia i wyposażenia. Poza tym własne klasy otrzymały myśliwce oraz transportowce bojowe.

Poza wspomnianymi wcześniej problemami nowa taksonomia może się poszczycić kilkoma nowymi. Przede wszystkim jest to uznanie w niej - pod presją KDY - Gwiezdnego Niszczyciela (bedącego raczej nazwą własną) za jedną z klas, nie obejmującą jednak... wszystkich Gwiezdnych Niszczycieli. Po drugie, wprowadzono również zbiorcze, skrótowe określenia grupujące kilka klas okrętów, co sprawiło, że nikt nigdy do końca nie wiedział, co ktoś ma na myśli, mówiąc "krążownik" (bo np. lekkie krążowniki wraz z fregatami zakwalifikowano w niej do "krążowników", a już cięższe - do "pancerników").

Klasyfikacja jednak została zatwierdzona i wygląda następująco:

Komentarz lingwistyczny
Dodatkowym utrudnieniem w rozróżnieniu rozmaitych pancerników są kwestie tłumaczeniowe. W języku angielskim używanym w USA słowo "dreadnought" (lub "dreadnaught") jest dość pospolicie używane w odniesieniu do dużego pancernika w ogóle, podczas gdy nominalnie odpowiadający mu polski "drednot" to jednak nadal specjalistyczne określenie na pewną podklasę pancerników, wywodzącą się od brytyjskiego HMS Dreadnought.